ΝΑΞΟΣ

Η Νάξος συνδέεται στενά με την ελληνική μυθολογία. Στο νησί λατρεύτηκαν ιδιαίτερα ο Δίας, ο Απόλλωνας, ο Διόνυσος με την Αριάδνη, η Δήμητρα, η Άρτεμις και ο Ποσειδώνας. Ο Ζευς, ο πατέρας των θεών, λέγεται ότι γεννήθηκε στην Κρήτη, αλλά μεγάλωσε στη Νάξο, όπου οι κάτοικοί της τον λάτρεψαν και έδωσαν το όνομά του, στο ψηλότερο βουνό του νησιού (Ζευς ή Ζας). Εδώ στην κορυφή του Ζα, ένας αετός μετέφερε στον Δία τον κεραυνό, με την δύναμη του οποίου έγινε κύριος του Ολύμπου. Ο Ζευς ερωτεύτηκε τη Σεμέλη, κόρη του βασιλιά της Θήβας, η οποία λίγο μετά την ένωσή τους του ζήτησε να εμφανιστεί μπροστά της με όλη του τη μεγαλοπρέπεια. Η θνητή καρδιά της όμως, δεν άντεξε την λάμψη του και ξεψύχησε πριν προλάβει να γεννήσει το έμβρυο που κυοφορούσε. Ο Δίας πήρε το έμβρυο και το έραψε στον μηρό του, απ’ όπου και γεννήθηκε μετά από λίγο καιρό στη Νάξο, ο Διόνυσος. Οι Νύμφες Φιλία, Κλειδή και Κορώνη ανέλαβαν την ανατροφή του στο «κακό σπήλαιο» της Κορώνου. Από τότε η Νάξος λάτρεψε τον Διόνυσο, τον θεό του οίνου, ο οποίος την προίκισε με πλούσιους αμπελώνες.

Στη Νάξο εγκατέλειψε ο Θησέας την Αριάδνη, η οποία τον είχε βοηθήσει προηγουμένως στην Κρήτη να σκοτώσει το Μινώταυρο με τον όρο να την πάρει μαζί του. Ο Θησέας τήρησε την υπόσχεσή του και την πήρε μαζί του επιστρέφοντας από την Κρήτη. Όταν όμως σταμάτησε στη Νάξο, που εκείνη την εποχή ονομαζόταν Δία, για ανεφοδιασμό, την εγκατέλειψε εκεί. Ο Διόνυσος είδε την κοιμισμένη Αριάδνη και την ερωτεύτηκε. Αφού την έκανε σύζυγό του, μια νύχτα, την οδήγησε στο όρος της Νάξου Δρίον, απ’ όπου και ανέβηκαν μαζί στον Όλυμπο. Εκεί ο Δίας έκανε την Αριάδνη αθάνατη. Ο θεός Διόνυσος όμως, ο οποίος ερωτεύτηκε την Αριάδνη, εμφανίστηκε στον ύπνο του Θησέα και τον έπεισε να την εγκαταλείψει στη Νάξο. Όταν η Αριάδνη έμεινε μόνη, εμφανίστηκε ο Διόνυσος και την έκανε γυναίκα του.
Σε όλη τη Νάξο σώζονται προϊστορικά αρχιτεκτονικά λείψανα, καθώς και πολλά των ιστορικών χρόνων.